Υπερπληροφόρηση: γιατί νιώθουμε ότι ξέρουμε περισσότερα αλλά καταλαβαίνουμε λιγότερα
Ζούμε στην εποχή της υπερπληροφόρησης, όπου η πληροφορία είναι παντού, αλλά η ουσιαστική κατανόηση γίνεται όλο και πιο δύσκολη.. Αντίθετα, μας περιβάλλει διαρκώς. Ειδήσεις, αναλύσεις, απόψεις, ειδοποιήσεις, άρθρα, βίντεο, threads, σχόλια. Όλα είναι διαθέσιμα, άμεσα και χωρίς κόστος. Κι όμως, όλο και περισσότεροι άνθρωποι νιώθουν ότι, παρά τον όγκο γνώσης που καταναλώνουν, η ουσιαστική κατανόηση γίνεται πιο δύσκολη.
Αυτό το παράδοξο έχει όνομα: υπερπληροφόρηση.
Πώς η υπερπληροφόρηση επηρεάζει την κατανόηση
Για δεκαετίες, η πληροφορία θεωρούνταν πλεονέκτημα. Όποιος ήξερε περισσότερα, είχε καλύτερες αποφάσεις, περισσότερες επιλογές, μεγαλύτερο έλεγχο. Σήμερα, όμως, το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη δεδομένων αλλά η αδυναμία επεξεργασίας τους.
Ο ανθρώπινος νους δεν εξελίχθηκε για να φιλτράρει εκατοντάδες μηνύματα την ημέρα. Όταν εκτίθεται συνεχώς σε νέο περιεχόμενο, ενεργοποιεί μηχανισμούς άμυνας: επιφανειακή ανάγνωση, βιαστικά συμπεράσματα, συναισθηματικές αντιδράσεις αντί για σκέψη.
Η πληροφορία συνεχίζει να ρέει, αλλά η κατανόηση μένει πίσω.
Η ψευδαίσθηση της ενημέρωσης
Ένα από τα πιο ύπουλα χαρακτηριστικά της υπερπληροφόρησης είναι ότι δημιουργεί την αίσθηση πως είμαστε ενημερωμένοι. Διαβάζουμε τίτλους, αποσπάσματα, σύνοψη πάνω στη σύνοψη. Το μυαλό καταγράφει ποσότητα, όχι βάθος.
Έτσι, νιώθουμε ότι “ξέρουμε”, χωρίς να μπορούμε να εξηγήσουμε, να συνδέσουμε ή να αξιολογήσουμε πραγματικά αυτό που μάθαμε. Η γνώση γίνεται αποσπασματική. Το πλαίσιο χάνεται. Οι λεπτομέρειες συγχέονται.
Το αποτέλεσμα δεν είναι περισσότερη σοφία, αλλά περισσότερη σύγχυση.
Πώς η υπερπληροφόρηση επηρεάζει την κατανόηση-
Γιατί η κατανόηση απαιτεί χώρο
Η κατανόηση δεν είναι στιγμιαία διαδικασία. Χρειάζεται χρόνο, σιωπή και επανάληψη. Χρειάζεται να μείνεις με μια ιδέα, να τη δεις από διαφορετικές πλευρές, να τη συνδέσεις με εμπειρίες και προηγούμενη γνώση.
Η υπερπληροφόρηση αφαιρεί ακριβώς αυτόν τον χώρο. Κάθε νέα πληροφορία αντικαθιστά την προηγούμενη πριν προλάβει να αφομοιωθεί. Το μυαλό λειτουργεί σε διαρκή κατάσταση μετάβασης, χωρίς σταθερό σημείο εστίασης.
Και χωρίς εστίαση, δεν υπάρχει κατανόηση.
Από την κατανόηση στην κόπωση
Όταν ο εγκέφαλος πιέζεται να αξιολογεί συνεχώς τι είναι σημαντικό και τι όχι, κουράζεται. Αυτή η κόπωση δεν μοιάζει με τη σωματική. Είναι πιο αθόρυβη, αλλά πιο επίμονη. Εκδηλώνεται ως δυσκολία συγκέντρωσης, μειωμένη μνήμη, ευερεθιστότητα και αίσθηση πνευματικού κορεσμού.
Παράδοξα, όσο περισσότερο προσπαθούμε να “ενημερωθούμε”, τόσο πιο δύσκολο γίνεται να σκεφτούμε καθαρά.
Το πραγματικό ερώτημα
Το πρόβλημα, λοιπόν, δεν είναι αν έχουμε πρόσβαση στην πληροφορία. Την έχουμε ήδη. Το ερώτημα είναι αν έχουμε τον χρόνο και τον ψυχικό χώρο να τη μετατρέψουμε σε γνώση.
Και ίσως, τελικά, το πιο σημαντικό βήμα δεν είναι να προσθέσουμε περισσότερα δεδομένα στη ζωή μας, αλλά να μάθουμε τι αξίζει να αφήσουμε απ’ έξω.
Τι λέει η επιστήμη για την υπερπληροφόρηση
Η υπερπληροφόρηση δεν είναι απλώς αίσθηση. Έχει μελετηθεί εκτενώς στη γνωστική ψυχολογία και τη νευροεπιστήμη.
Έρευνες δείχνουν ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει περιορισμένη ικανότητα επεξεργασίας ταυτόχρονων ερεθισμάτων, κάτι που περιγράφεται ως γνωστικό φορτίο.
Σύμφωνα με το American Psychological Association, η συνεχής έκθεση σε πληροφορία αυξάνει το άγχος και μειώνει την ποιότητα λήψης αποφάσεων.
American Psychological Association – Information overload and stress
Η προσοχή ως περιορισμένος πόρος
Στον σύγχρονο κόσμο, η προσοχή αντιμετωπίζεται ως οικονομικός πόρος. Κάθε ειδοποίηση, κάθε τίτλος και κάθε alert ανταγωνίζονται για λίγα δευτερόλεπτα συγκέντρωσης.
Ερευνητές του Harvard έχουν επισημάνει ότι η συνεχής εναλλαγή εστίασης μειώνει τη βαθιά κατανόηση και αυξάνει τα γνωστικά λάθη.
Harvard Business Review – What happens when your brain is overloaded
Γιατί η περισσότερη πληροφορία δεν σημαίνει καλύτερες αποφάσεις
Η κοινή παραδοχή ότι «όσο περισσότερα ξέρουμε, τόσο καλύτερα αποφασίζουμε» δεν επιβεβαιώνεται πάντα στην πράξη.
Μελέτες στο πεδίο της λήψης αποφάσεων δείχνουν ότι, μετά από ένα σημείο, η επιπλέον πληροφορία αυξάνει τη σύγχυση αντί να τη μειώνει.
Το φαινόμενο αυτό έχει περιγραφεί ήδη από τον Herbert Simon, ο οποίος τόνισε ότι η αφθονία πληροφορίας οδηγεί σε έλλειμμα προσοχής.
Herbert A. Simon – Designing Organizations for an Information-Rich World
Η ψηφιακή καθημερινότητα και η νοητική κόπωση
Η ψηφιακή ζωή δεν αφήνει φυσικά διαλείμματα. Το τέλος της εργασίας δεν σημαίνει και τέλος της πληροφορίας.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει αναγνωρίσει ότι η παρατεταμένη γνωστική καταπόνηση συνδέεται με εξάντληση και μειωμένη ψυχική ανθεκτικότητα.
World Health Organization – Stress and mental load
Τι μπορούμε να κάνουμε διαφορετικά
Η λύση δεν βρίσκεται στην πλήρη αποσύνδεση, αλλά στην επιλεκτικότητα.
Λιγότερες πηγές, περισσότερος χρόνος σε κάθε πληροφορία και συνειδητά διαλείμματα μπορούν να αποκαταστήσουν μέρος της χαμένης κατανόησης.
Σε έναν κόσμο που ανταγωνίζεται για την προσοχή μας, η επιλογή του τι αγνοούμε γίνεται εξίσου σημαντική με το τι επιλέγουμε να διαβάσουμε.
