Τι μένει όταν η πολιτική γίνεται διαχείριση
Σε μια περίοδο όπου η πολιτική συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τη σταθερότητα, την ασφάλεια και τη διαχείριση κρίσεων, το βασικό ερώτημα δεν είναι τι αλλάζει, αλλά τι απομένει. Οι αποφάσεις παρουσιάζονται ως τεχνικές αναγκαιότητες και η πολιτική μετατοπίζεται από τον χώρο της επιλογής στον χώρο της διαχείρισης.
Αυτή η μετατόπιση δεν προκύπτει από μια μεμονωμένη κρίση. Εδραιώνεται σταδιακά, καθώς η πολιτική καλείται να περιορίσει κινδύνους αντί να ανοίξει δρόμους. Η επιτυχία μετριέται με όρους ομαλής λειτουργίας και όχι με όρους κοινωνικής κατεύθυνσης.
Η διαχείριση ως κυρίαρχο πολιτικό πρόταγμα
Όταν η διαχείριση γίνεται κεντρικός στόχος, η πολιτική χάνει το συγκρουσιακό της στοιχείο. Οι αντιθέσεις δεν εξαφανίζονται, αλλά αποδυναμώνονται. Οι διαφορές παρουσιάζονται ως λεπτομέρειες εφαρμογής και όχι ως ουσιαστικές διαφωνίες για την πορεία της κοινωνίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η πολιτική εξουσία δεν καλείται να πείσει. Καλείται να καθησυχάσει. Η σταθερότητα λειτουργεί ως βασικό επιχείρημα και η αλλαγή αντιμετωπίζεται με επιφυλακτικότητα, ακόμη και όταν προκύπτει ως κοινωνική ανάγκη.
Από την πολιτική απόφαση στη σωστή λειτουργία
Η έμφαση στη σωστή λειτουργία μεταβάλλει τον ρόλο των θεσμών. Αντί να αποτελούν πεδίο πολιτικής σύγκρουσης και σύνθεσης, λειτουργούν ως μηχανισμοί διαχείρισης ισορροπιών. Οι αποφάσεις αξιολογούνται με βάση το αν διατηρούν την κανονικότητα και όχι το αν αναδιαμορφώνουν προτεραιότητες.
Έτσι, η πολιτική διαδικασία συνεχίζεται χωρίς να αμφισβητείται, αλλά το περιεχόμενό της γίνεται ολοένα και πιο περιορισμένο. Η διαχείριση αντικαθιστά τη στρατηγική και η προσαρμογή αντικαθιστά την επιλογή.
Το πρώτο ίχνος της απώλειας
Το πρώτο ίχνος αυτής της απώλειας δεν είναι η αδιαφορία. Είναι η σιωπηρή αποδοχή. Οι πολίτες συνηθίζουν την ιδέα ότι τα βασικά ζητήματα έχουν ήδη αποφασιστεί αλλού και ότι η πολιτική αφορά κυρίως την εφαρμογή.
Σε αυτή τη συνθήκη, η συμμετοχή παραμένει, αλλά αλλάζει χαρακτήρα. Η πολιτική δεν ζητά πλέον κατεύθυνση. Ζητά κατανόηση και υπομονή.
Πώς η διαχείριση αντικαθιστά τη σύγκρουση
Η μετάβαση από την πολιτική στη διαχείριση δεν συμβαίνει με ρήξη. Συμβαίνει με εξομάλυνση. Οι συγκρούσεις δεν απαγορεύονται, αλλά απονευρώνονται. Παρουσιάζονται ως υπερβολές, ως παρεκκλίσεις από τη λογική της ομαλής λειτουργίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, η σύγκρουση παύει να θεωρείται δημιουργική δύναμη της δημοκρατίας. Αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα που πρέπει να περιοριστεί για να μην διαταραχθεί η κανονικότητα. Η πολιτική συζήτηση μετατοπίζεται από το «ποια πορεία θέλουμε» στο «πώς διατηρούμε την ισορροπία».
Η απουσία επιλογών ως νέα κανονικότητα
Όταν η διαχείριση κυριαρχεί, οι επιλογές δεν εξαφανίζονται. Γίνονται στενότερες και πιο προβλέψιμες. Οι διαφορετικές προτάσεις συγκλίνουν στο ίδιο πλαίσιο και διαφέρουν κυρίως στον τρόπο εφαρμογής τους.
Αυτή η σύγκλιση δημιουργεί την αίσθηση ότι «όλοι λένε πάνω-κάτω το ίδιο». Και όταν αυτό παγιώνεται, η πολιτική χάνει την ικανότητά της να κινητοποιεί. Οι πολίτες δεν απορρίπτουν απαραίτητα το σύστημα. Απλώς παύουν να περιμένουν από αυτό ουσιαστική αλλαγή.
Η ευθύνη μετατοπίζεται, όχι η εξουσία
Η διαχείριση παρουσιάζεται συχνά ως ουδέτερη διαδικασία. Στην πραγματικότητα, μετατοπίζει την ευθύνη χωρίς να μετακινεί την εξουσία. Οι αποφάσεις λαμβάνονται, αλλά παρουσιάζονται ως αποτέλεσμα αναγκαιότητας, κανόνων ή εξωτερικών πιέσεων.
Όταν η πολιτική περιορίζεται στη διαχείριση και οι επιλογές συγκλίνουν, η εμπιστοσύνη των πολιτών στους θεσμούς επηρεάζεται άμεσα, καθώς η δημοκρατική διακυβέρνηση χάνει το στοιχείο της ουσιαστικής λογοδοσίας.
Έτσι, η πολιτική ευθύνη διαχέεται. Κανείς δεν εμφανίζεται ως φορέας επιλογής, όλοι εμφανίζονται ως διαχειριστές δεδομένων. Και όταν δεν υπάρχει σαφής φορέας επιλογής, η λογοδοσία αποδυναμώνεται.
Τι χάνεται όταν η πολιτική παύει να συγκρούεται
Η σύγκρουση δεν αποτελεί δυσλειτουργία της δημοκρατίας. Αποτελεί ένδειξη ζωής. Όταν η πολιτική παύει να συγκρούεται, παύει να παράγει νοήματα και κατευθύνσεις. Η κοινωνία συνεχίζει να λειτουργεί, αλλά χωρίς σαφή αίσθηση συλλογικού προσανατολισμού.
Αυτό που χάνεται δεν είναι η σταθερότητα. Είναι η δυνατότητα αλλαγής. Και χωρίς αυτή τη δυνατότητα, η δημοκρατία μετατρέπεται σε σύστημα διατήρησης του υπάρχοντος.
Το ανοιχτό όριο της πολιτικής
Η διαχείριση μπορεί να είναι αναγκαία σε περιόδους κρίσης. Όταν όμως γίνεται μόνιμη κατάσταση, μετατρέπεται σε όριο της πολιτικής. Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν χρειαζόμαστε διαχείριση, αλλά αν μπορούμε να επιστρέψουμε από αυτήν στη σύγκρουση των επιλογών.
Εκεί κρίνεται αν η πολιτική παραμένει ζωντανή διαδικασία ή αν περιορίζεται σε μηχανισμό συντήρησης.
Τι απομένει όταν η πολιτική περιορίζεται στη διαχείριση
Όταν η πολιτική μετατρέπεται κυρίως σε διαχείριση, αυτό που απομένει δεν είναι η απουσία αποφάσεων, αλλά η απουσία νοήματος. Οι αποφάσεις λαμβάνονται κανονικά, όμως σπάνια συνοδεύονται από σαφή αφήγηση για το πού οδηγούν. Η πολιτική συνεχίζει να λειτουργεί, αλλά παύει να εμπνέει προσδοκίες.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι πολίτες δεν αισθάνονται απαραίτητα αποκλεισμένοι. Αισθάνονται ότι δεν υπάρχει λόγος να επενδύσουν πολιτικά. Η συμμετοχή γίνεται συνήθεια και όχι πράξη επιλογής.
Η πολιτική χωρίς υπόσχεση
Ιστορικά, η πολιτική στηρίχθηκε στην υπόσχεση αλλαγής. Όταν αυτή η υπόσχεση αντικαθίσταται από τη διαβεβαίωση της σταθερότητας, η πολιτική χάνει τον προσανατολισμό της. Δεν υπόσχεται καλύτερο μέλλον, αλλά λιγότερους κινδύνους.
Αυτή η μετατόπιση επηρεάζει και τη γλώσσα. Οι έννοιες της προόδου, της σύγκρουσης και της επιλογής υποχωρούν. Στη θέση τους κυριαρχούν όροι όπως αντοχή, προσαρμογή και διατήρηση ισορροπιών.
Η σιωπηρή συμφωνία
Σε μια πολιτική που λειτουργεί ως διαχείριση, διαμορφώνεται μια σιωπηρή συμφωνία ανάμεσα στην εξουσία και την κοινωνία. Η εξουσία υπόσχεται κανονικότητα. Η κοινωνία αποδέχεται τον περιορισμό των επιλογών. Η σύγκρουση δεν εξαφανίζεται, αλλά μετατοπίζεται εκτός θεσμικού πλαισίου.
Αυτή η συμφωνία μπορεί να διατηρήσει τη σταθερότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Δεν μπορεί όμως να υποκαταστήσει τη δημοκρατική δυναμική που παράγεται μέσα από ανοιχτές επιλογές και αντιπαραθέσεις.
Πότε η διαχείριση γίνεται όριο
Η διαχείριση γίνεται όριο όταν παύει να θεωρείται προσωρινή κατάσταση. Όταν παρουσιάζεται ως μόνιμος τρόπος άσκησης πολιτικής. Τότε, η δημοκρατία δεν καταλύεται, αλλά αδειάζει σταδιακά από περιεχόμενο.
Το κρίσιμο σημείο δεν είναι η ύπαρξη περιορισμών. Είναι η αδυναμία να αμφισβητηθούν. Όταν οι περιορισμοί δεν συζητούνται, μετατρέπονται σε αόρατους κανόνες που καθορίζουν τα όρια του δυνατού.
Το τελευταίο ερώτημα
Το ερώτημα που απομένει δεν είναι αν χρειαζόμαστε διαχείριση. Τη χρειαζόμαστε. Το ερώτημα είναι αν μπορούμε να επιστρέψουμε από αυτήν στην πολιτική επιλογή. Αν μπορούμε να ξαναδώσουμε χώρο στη σύγκρουση χωρίς να τη θεωρούμε απειλή.
Από την απάντηση σε αυτό το ερώτημα θα κριθεί αν η πολιτική θα παραμείνει ζωντανή διαδικασία κατεύθυνσης ή αν θα περιοριστεί οριστικά σε μηχανισμό διατήρησης της κανονικότητας.
