Γιατί ο εγκέφαλος μένει σε alert mode, ακόμα κι όταν δεν υπάρχει κίνδυνος
Στην σύγχρονη καθημερινότητα πολλοί άνθρωποι ζουν με την αίσθηση ότι κάτι πρόκειται να συμβεί. Δεν υπάρχει άμεση απειλή. Η μέρα κυλά κανονικά. Κι όμως, το σώμα και το μυαλό παραμένουν σε εγρήγορση.
Αυτή η κατάσταση δεν συνοδεύεται πάντα από φόβο. Συχνά μοιάζει ουδέτερη. Μια διαρκής ετοιμότητα που δεν χαλαρώνει.
Ο εγκέφαλος λειτουργεί σαν να περιμένει σήμα κινδύνου, ακόμη κι όταν το περιβάλλον είναι ασφαλές.
Το alert mode δεν είναι επιλογή
Το alert mode δεν ενεργοποιείται συνειδητά. Ο εγκέφαλος το χρησιμοποιεί ως μηχανισμό προστασίας. Όταν μαθαίνει ότι το περιβάλλον απαιτεί συνεχείς αντιδράσεις, προσαρμόζεται.
Στη σύγχρονη καθημερινότητα, οι απαιτήσεις δεν σταματούν. Μηνύματα, ειδοποιήσεις, αποφάσεις, μικρές εκκρεμότητες. Καμία δεν είναι επικίνδυνη. Όλες μαζί όμως κρατούν το σύστημα σε επιφυλακή.
Με τον καιρό, αυτή η κατάσταση γίνεται κανονικότητα.
Η μόνιμη εγρήγορση ως συνήθεια
Ο εγκέφαλος συνηθίζει ό,τι επαναλαμβάνεται. Όταν παραμένει σε κατάσταση συναγερμού για μεγάλο διάστημα, αρχίζει να τη θεωρεί φυσιολογική.
Η χαλάρωση δεν έρχεται εύκολα. Ακόμα και σε ήσυχες στιγμές, η σκέψη συνεχίζει να σαρώνει πιθανά σενάρια. Όχι απαραίτητα αρνητικά. Απλώς ανοιχτά.
Αυτός ο εσωτερικός έλεγχος δεν κουράζει απότομα. Κουράζει αργά.
Όταν δεν υπάρχει σαφής απειλή
Στο παρελθόν, το alert mode είχε συγκεκριμένο λόγο. Ένα ερέθισμα ενεργοποιούσε τον μηχανισμό και ένα τέλος τον απενεργοποιούσε.
Σήμερα, οι απειλές είναι αφηρημένες. Δεν έχουν αρχή και τέλος. Είναι προθεσμίες, προσδοκίες, πιθανότητες. Ο εγκέφαλος δεν βρίσκει σαφές σημείο λήξης.
Έτσι παραμένει σε επιφυλακή, χωρίς να ξέρει πότε μπορεί να χαλαρώσει.
Η ψυχική ένταση χωρίς έντονα συμπτώματα
Η μόνιμη εγρήγορση δεν μοιάζει πάντα με άγχος. Μπορεί να υπάρχει χωρίς τα κλασικά σημάδια. Χωρίς ταχυκαρδία. Χωρίς πανικό.
Εμφανίζεται ως δυσκολία να αποσυνδεθείς. Ως αίσθηση ότι το μυαλό δεν κλείνει. Ως ανάγκη να ελέγχεις, ακόμα κι όταν δεν χρειάζεται.
Αυτή η ψυχική ένταση γίνεται υπόβαθρο της καθημερινότητας.
Το ερώτημα που δημιουργείται
Αν δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος, γιατί ο εγκέφαλος δεν κατεβάζει ρυθμούς; Τι τον κρατά σε alert mode, ακόμη και σε συνθήκες ασφάλειας;
Η απάντηση δεν βρίσκεται σε ένα μόνο αίτιο. Βρίσκεται στον τρόπο που έχουμε μάθει να ζούμε και να ανταποκρινόμαστε.
Τι συμβαίνει στον οργανισμό όταν μένουμε σε alert mode
Το alert mode ενεργοποιεί μηχανισμούς επιβίωσης.
Ο οργανισμός αυξάνει την εγρήγορση, ώστε να αντιδράσει γρήγορα.
Όταν αυτό συμβαίνει συχνά, το σώμα δυσκολεύεται να επιστρέψει σε ηρεμία.
Μπορείς να δεις μια καθαρή, επιστημονική εξήγηση για το στρες και τις σωματικές του αντιδράσεις στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας.
World Health Organization – Stress (Q&A)
Γιατί το σύγχρονο περιβάλλον κρατά τον εγκέφαλο σε συνεχή επιφυλακή
Η σύγχρονη καθημερινότητα δεν δίνει καθαρό “τέλος” στις απαιτήσεις.
Οι εκκρεμότητες απλώνονται σε όλη τη μέρα και συνεχίζουν στο κινητό.
Η αβεβαιότητα λειτουργεί σαν μόνιμο ερέθισμα.
Όταν δεν ξέρεις τι έρχεται μετά, ο εγκέφαλος προτιμά να μείνει σε ετοιμότητα.
Το American Psychological Association έχει περιγράψει πώς το χρόνιο στρες επηρεάζει σκέψη, συναίσθημα και συμπεριφορά.
American Psychological Association – Stress
Το “πάντα διαθέσιμος” κάνει την ηρεμία πιο δύσκολη
Η συνεχής διαθεσιμότητα δημιουργεί ένα υπόβαθρο ψυχικής έντασης.
Δεν χρειάζεται να συμβεί κάτι κακό για να ενεργοποιηθεί η επιφυλακή.
Αρκεί να υπάρχει η πιθανότητα ενός μηνύματος, μιας αλλαγής, μιας απαίτησης.
Η συνεχής εναλλαγή προσοχής έχει κόστος.
Το Harvard Business Review έχει εξηγήσει πώς η πληροφοριακή υπερφόρτωση και το switching εξαντλούν τη σκέψη.
Harvard Business Review – What happens to your brain when you’re overloaded
Πότε το alert mode μοιάζει με “χαρακτήρα” και όχι με κατάσταση
Όταν ζεις καιρό σε επιφυλακή, αρχίζεις να το θεωρείς φυσιολογικό.
Δεν το νιώθεις σαν κρίση.
Το νιώθεις σαν “έτσι είμαι”.
Εδώ κρύβεται η παγίδα.
Η ψυχική ένταση γίνεται μόνιμο φόντο και μειώνει τη νοητική διαύγεια.
Τι βοηθά στην πράξη, χωρίς υπερβολές
Δεν χρειάζεσαι τέλειο πρόγραμμα.
Χρειάζεσαι σήματα “λήξης” μέσα στη μέρα.
Βάλε μικρά διαλείμματα χωρίς οθόνη.
Κλείσε τις μη απαραίτητες ειδοποιήσεις.
Δούλεψε σε ένα πράγμα τη φορά, έστω για λίγα λεπτά.
Δώσε στον εγκέφαλο ένα καθαρό μήνυμα ότι δεν χρειάζεται να σκανάρει συνεχώς.
Το National Institutes of Health έχει δημοσιεύσει επιστημονικές ανασκοπήσεις για πρακτικές όπως η ενσυνειδητότητα και το πώς επηρεάζουν στρες και προσοχή.
NIH (PMC) – Mindfulness and stress (review)
Μια πιο καθαρή ιδέα για το “κατέβασμα”
Το alert mode δεν σταματά με μια απόφαση.
Σταματά όταν ο εγκέφαλος δει συνέπεια.
Μικρές, σταθερές κινήσεις του δείχνουν ότι το περιβάλλον είναι ασφαλές.
Και τότε η ηρεμία παύει να μοιάζει ξένη.
